Eğitim araştırmaları alanında, özellikle de ChatGPT olmak üzere yapay zekâ kullanımına ilişkin çok fazla tartışma yapılıyor. Biz de Dr. Bengi Birgili’den sınıfta ChatGPT’yi nasıl kullandığını (ve öğrencilerine nasıl öğrettiğini) anlatmasını istedik. Dr. Birgili bu yazıda, bir araştırmacı-öğretim elemanı olarak tamamen ters yüz (flipped) bir üniversite bağlamını tanıtıyor. Bu yazıda ayrıca 2023 Bahar döneminde sunduğu eğitim teknolojisi dersinde ChatGPT’yi nasıl kullandıklarını açıklıyor. Bu blog yazısı, onun fikir ve deneyimlerinin yanı sıra İstanbul’daki bir eğitim fakültesinde matematik eğitimi bölümünde okuyan 30 öğretmen adayının görüş ve deneyimlerini de içeriyor.

Ben, İstanbul’daki MEF Üniversitesi Matematik Eğitimi Bölümü'nde (5–8. sınıflar) Öğretim Tasarımı ile Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı’nın kesişiminde yer alan bir eğitim bilimleri dersini (EDS 206) üç yıldır veriyorum. MEF Üniversitesi, dünyanın ilk tamamen ters yüz (flipped) üniversitesi olarak bilinmektedir. Bu ders hakkında daha fazla bilgiyi blog yazısının sonunda bulabilirsiniz.

Bu dönem dersimize yeni bir “misafir” daha katıldı: ChatGPT!
Evet, gelin bu ders kapsamındaki deneyimlerimizi paylaşalım.

Eğitim teknolojisi dersinde ChatGPT kullanmak

Yapay zekâ geliştiricisi OpenAI tarafından geliştirilen ChatGPT’nin 30 Kasım 2022’de prototip olarak yayınlandığını duydum. Kısa bir süre içinde, birçok bilgi alanında sunduğu ayrıntılı gerekçeler ve anlaşılır cevaplarla insanların dikkatini çektiğini fark ettim. Türkiye’de pek çok öğretim teknolojisi uzmanı, eğitim bilimci ve hatta dilbilimci ChatGPT’yi kullanmaya başladı. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızla popülerleşti.

Bir eğitim bilimleri doktoru ve matematik öğretmeni olarak, sınırlı deneyimlerime dayanarak ChatGPT’yi bir yoldaş olarak tanımlayabilirim. Veritabanı son güncellenme tarihine kadar olan bilgileri içerse de, temel bilgileri paylaşma, olgusal temelli girdilere yanıt verme ve kapsamlı bilgi sunma anlamında bize bir tür eşlik ediyor. Elbette, kullanıcıların yapay zekânın doğruluğu ile ilgili ortaya konan tartışmaların farkında olması gerekir (AI’nın etkisine ilişkin kaynaklara bakılabilir).

Bu uyarıya rağmen, bir eğitimci perspektifinden baktığımda, doğru amaçlarla kullanıldığında öğretmen adaylarının ChatGPT’den yararlanabileceğine inanıyorum.

EDS 206 dersinde ChatGPT’yi bir hafta boyunca ben gösterdim. Ardından öğretmen adaylarının kendilerinin deneyimlemesine izin verdim. Bazıları ChatGPT’ye matematikte ortaokul öğrencilerinin kesirler konusunda yaptığı yaygın kavram yanılgılarını sordu, bazıları ise ders planı hazırlıkları için örnek sorular istedi. ChatGPT’yi keşfederken aynı zamanda yeni öğretim tasarımı modelleri öğrendiler. ChatGPT ile etkileşim kurarken, derste öğrendikleri teorileri uyguladılar. Bilginin doğruluğu için ise derste öğrendiklerini ChatGPT’nin verdiği bilgilerle karşılaştırmak zorunda kaldılar. Bu noktada üst düzey bilişsel becerilerini de kullanmaya başladılar. Makale yazma ödevlerinde, uygun biçimde kaynak gösterdikleri sürece ChatGPT kullanmakta özgürdüler.

Özetle, doğru yönergeleri izlediğimizde biz öğretmen eğitimcileri ChatGPT’yi bir öğretmen yetiştirme programında bir tür mentor olarak kabul edebiliriz. Yine de, bir amaç değil, araç olarak kullanılmalıdır.

 

Öğrencilerin ChatGPT Kullanım Deneyimleri

ChatGPT deneyiminin ardından öğrencilerime şu soruyu sordum:
“EDS 206 dersinde ChatGPT ile ilk deneyiminizi bir paragrafla benimle paylaşabilir misiniz? Sizce faydalı mıydı ve fakültedeki öğrenme deneyimleriniz bu uygulamadan nasıl yararlanabilir?”

Öğrencilerin genel görüşlerini ve ilk düşüncelerini tematik analiz yöntemiyle inceledim. Tematik analiz bulgularına göre şu kategorilere ulaştım:

1. Üçüncü sınıf öğretmen adayları, ters yüz üniversite modelinde öğrenim gören öğrenciler olarak bu derste ilk kez ChatGPT ile tanıştılar.

ChatGPT’nin güncel, yenilikçi ve popüler bir yapay zekâ aracı olduğunun farkındaydılar ve bu konuda belirgin bir farkındalık kazandılar.

“#ChatGPT’nin araştırmacılar ve meraklı insanlar için güzel bir yapay zekâ uygulaması olduğunu düşünüyorum. Bir öğretmen adayı olarak ChatGPT ile ilk kez EDS206 dersinde tanıştım ve bu uygulamanın faydalarını gördüm. Ders sırasında arkadaşlarımla birlikte ChatGPT’nin diller arasında çeviri yapabildiğini, matematiksel işlemleri çözebildiğini ve konu hakkında çeşitli öneriler sunabildiğini deneyimledik…”

“ChatGPT uygulamasıyla EDS 206 dersinde tanıştım. Derste, ChatGPT uygulamasının eğitimde nasıl kullanılabileceği sorusuna cevap aradık. ChatGPT’den bir öğretim modeli geliştirmesini istedik.”

2. Öğretmen adaylarının tamamı ChatGPT’yi öğrenmeleri için faydalı buldu.

Bunu yenilikçi bir öğretmen olmanın ayrıcalıklı bir adımı olarak görüyorlar. Matematik eğitimi, ders planlama, öğretim yöntemleri gibi konularda sorular sorduklarında ChatGPT yaratıcı ve işe yarar örnekler sundu.

Örneğin:

“…Beklemediğimiz sonuçlar aldık. Bu sonuçları sınıfta tartıştık. Yanıtların faydalı ve etkili olacağını düşünüyorum. Bence ChatGPT uygulamasının en yararlı özelliği, istenen durumlar için yaratıcı ve işe yarar örnekler sunması…”

“…ChatGPT’yi denerken ‘Matematikte kesirler konusunda uygulanabilecek en uygun öğretim modeli nedir?’ diye sorduğumuzda karşımıza çeşitli modeller çıkardı. Sorumuz çok spesifik olmasına rağmen birden fazla model sundu ve en önemlisi, bu modellerin odak noktalarını ayrıntılı şekilde açıkladı…”

“…EDS206 dersi kapsamında ‘Asal Çarpanlar ve Katlar’ konusunda bir materyal geliştirmek istedim. Materyalime günlük hayattan örnekler eklemek istiyordum. ChatGPT’den bana bu konuda örnekler ve kaynak kitaplar/siteler sağlamasını istedim. Birçok sayfaya yönlendirildim. Eğitimde birçok kaynağı analiz ederek ve sentezleyerek bir çalışma yapmak istediğimizde; ChatGPT’nin adım adım çalışmak için çok faydalı olduğunu söyleyebilirim…”
(Kadın, son sınıf öğretmen adayı)

3. Öğretmen adaylarının neredeyse tamamı ChatGPT’nin onları üst düzey düşünme becerilerini kullanmaya teşvik ettiğini vurguladı.

Özellikle analiz, sentez, yorumlama ve tartışma gibi bilişsel becerileri ters yüz sınıfta bir arada kullandıklarını belirttiler.

“…Eğitimde birçok kaynağı analiz ederek ve sentezleyerek bir çalışma yapmak istediğimizde ChatGPT’nin adım adım çalışmak için çok faydalı olduğunu söyleyebilirim. Ayrıca öğrenciler için birçok kaynağı öğrenmeleri ve analiz etmeleri açısından kolaylık sağlıyor. Yeni bir çalışma üretecek bireylerin temel hatalar için bir yol haritası tasarlama, kullanılacak materyallere erişme ve isterlerse birçok kaynağın sentezlenmiş bir versiyonunu oluşturma şansı olacaktır. Bu nedenle yeni çalışmalar üretmede çok fazla kolaylık sağladığını söyleyebilirim.”

“…Soruyu biraz daha ilerlettiğimizde ve bu modellerden birini seçip bize uygun bir ders planı oluşturmasını istediğimizde verdiği cevap beni gerçekten etkiledi. Gerekli materyallerin belirlenmesi, dersi hangi bölümlere ayıracağımız, bu bölümlerin kaç dakika süreceği ve bu bölümlerde neler yapacağımız detaylı bir şekilde açıklandı…”

4. Öte yandan, yalnızca birkaç öğrenci ChatGPT’nin olası olumsuz yönlerini dile getirdi.

Makine öğrenimi ve yapay zekâya dayandığı için ChatGPT’nin verdiği bilgilerin doğruluğu ve geçerliliğinin diğer bilimsel kaynaklarla test edilmesi ve kontrol edilmesi gerektiğini belirttiler.

“…ChatGPT’deki bilgi verileri sayesinde, neden–sonuç bağlamında mantıklı cevaplar çıkararak zaman kazanmamıza olanak sağlayan çok kullanışlı bir uygulama. Olumsuz tarafına gelirsem; bunun bir yapay zekâ olduğu unutulmamalıdır. Eğer önemli bir bilgi araştırması yapılıyorsa, ChatGPT’nin yanıtları mutlaka başka kaynaklarla doğrulanmalıdır.”
(Kadın, son sınıf öğretmen adayı)

Son Düşünceler

Son olarak, ChatGPT ile ilgili kısa süreli ve kendine özgü deneyimime dayanarak, ChatGPT’nin öğretmen eğitimine katkısının yeni yeni ortaya çıktığını düşünüyorum. Ancak etik konular her zaman zihinleri meşgul etmeye devam etmelidir. Yararları tartışılırken, eleştirel noktalar ve olası olumsuz yönler hem öğretim üyeleri hem de öğretmen adayları tarafından dikkatle ele alınmalıdır.
Biz, ChatGPT’nin bireysel öğrenmede veya rehbersiz öğrenme süreçlerinde motivasyon sağlayan ve zaman kazandıran bir yoldaş olmaya devam edeceğini düşünüyoruz—doğru, güvenilir ve akademik kaynaklardan beslenildiği sürece.

Temel Mesajlar

• Öğretmen adayları, doğru amaçlarla kullanıldığında ChatGPT’den yararlanabilirler.
• Öğretmen adayları, ChatGPT’yi öğrenmeleri için faydalı bulduklarını ve bunun yenilikçi bir öğretmen olmanın göstergesi olduğunu ifade etmişlerdir.
• ChatGPT, öğretmen adaylarını analiz, sentez, yorumlama ve tartışma gibi üst düzey düşünme becerilerini kullanmaya teşvik etmiştir.
• Öğrenciler, yapay zekâ gibi araçların sınırlılıklarını ve verilen bilgilerin diğer kaynaklarla doğrulanmasının önemini bilmelidir.
• Öğretmen eğitiminde yapay zekâ araçlarının kullanımı hâlâ gelişmekte olup, eleştirel noktalar öğretim üyeleri ve öğretmen adayları tarafından dikkate alınmalıdır.

 

Bu dersi başarıyla tamamlayan öğrencilerin [diğer bir ifadeyle öğretmen adaylarının] aşağıdaki yeterliklere sahip olmaları beklenmektedir:

1. Eğitimde teknoloji kullanımına ilişkin çeşitli düşünme biçimlerini keşfetmek,
2. Öğrenme fırsatlarını zenginleştirmek için çeşitli multimedya araçlarının nasıl kullanılacağını göstermek,
3. Hedefe dayalı dersleri desteklemek için uygun öğretim yöntemlerini ve elektronik ortamları belirlemek,
4. Öğrencileri bireysel ve işbirlikçi öğrenme etkinliklerine dahil eden öğrenme deneyimleri tasarlamak,
5. Belirli öğrenme hedeflerini destekleyen elektronik multimedya ürünleri oluşturmak,
6. Konuları veya kavramları durağan ya da etkileşimli bir formatta temsil etmek için teknolojiyi kullanmak.

COVID-19 pandemisi döneminde ve şimdi hibrit formatta, bu dersi etkileşimli bir öğrenme ortamı ile sunuyorum. Öğretmen adayları haftalık öğretim teknolojisi araçlarıyla ilgili öğrendiklerini uygular, ders öncesi bireysel alan ve ders içi grup alanı deneyimlerine katılır, ters yüz öğrenme etkinliklerinde deneyimlerini ve düşüncelerini paylaşır, zaman zaman öz değerlendirme yapar, işbirliği yapar ve materyal tasarım uygulamalarıyla birlikte öğretim tasarımı kuramlarını öğrenirken yansıtıcı düşünme becerilerini geliştirirler.

Dönemin başında öğretmen adaylarına, ulusal matematik öğretim programından ortaokul matematik kazanımları atanır. Dijital yeterliklerini geliştirmek amacıyla dijital materyal tasarlamayı öğrenirler. Örneğin Bubbl.us, Kahoot, Desmos, GeoGebra gibi araçları kullanırlar. EDS 206 kapsamında öğrendikleri dijital araçlarla, kendilerine verilen matematik konusuna yönelik 6. sınıf öğrencileri için öğretim materyalleri hazırlarlar. Ancak yalnızca bağımsız öğretim–öğrenme materyalleri değil, öğretim tasarımı modelleri de tasarlarlar ve böylece geliştirdikleri dijital materyalleri bu modellerin içine nasıl entegre edeceklerini öğrenirler.

EDS 206 hakkında daha fazla bilgi için benimle iletişime geçmekten çekinmeyin.

 

Kaynak: Bengi Birgili